Χριστόδουλος Ακαρνάν

(Ξηρόμερο, Ακαρνανία 1733– Λειψία 1793). Λόγιος, δάσκαλος, ένας από τους μαχητικότερους και πλέον αδιάλλακτους οπαδούς των ιδεών του διαφωτισμού. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας δίνει ο επίσκοπος Πλαταμώνος Διονύσιος, ο πατέρας του X. ονομαζόταν Παμπλέκης και ήταν κλέφτης στην περιοχή της Ακαρνανίας και αργότερα στον Όλυμπο, όπου μεγάλωσε και ο X. Μετά τη σύλληψη και τον αποκεφαλισμό του πατέρα του, ο νεαρός X. πουλήθηκε ως δούλος σε κάποιον άρχοντα του Λιτοχώρου. Άλλες ειδήσεις ωστόσο αναφέρονται στον πατέρα του X. ως φιλήσυχο και ευσεβή γεωργό. Ο ίδιος ο X. αρνείται ότι ο πατέρας του υπήρξε κλέφτης, ουδέποτε δε χρησιμοποίησε ως επώνυμο ή πατρώνυμο το Παμπλέκης. Συνήθως υπέγραφε ως Χριστόδουλος (του) Ευσταθίου ο Ακαρνάν. Από τα γραπτά του πάντως φαίνεται ότι ο X. γνώριζε καλά πρόσωπα και πράγματα της περιοχής Λιτοχώρου - Πλαταμώνα, γεγονός που συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι εκεί έζησε τα νεανικά του χρόνια. Βέβαιο πάντως είναι ότι σπούδασε στην Αθωνιάδα, στα χρόνια της σχολαρχίας του Ευγένιου Βούλγαρη (1753-59). Συμπλήρωσε πιθανόν τις σπουδές του στην Ιταλία. Στον X. αποδίδεται η μετάφραση του βιβλίου Αληθής πολιτική... προς στολισμόν των ευγενών ανδρών, διδάσκουσα ου μόνον αποφεύγειν τα ελαττώματα, αλλά μην και ως οίόν τε και την αρετήν ασπάζεσθαι (Βενετία 1781). Μετέφρασε επίσης και επεξεργάστηκε διάφορα ηθικοφιλοσοφικά κεφάλαια, που τα δημοσίευσε με τον τίτλο Περί φιλοσόφου, φιλοσοφίας, φυσικών, μεταφυσικών, πνευματικών και θείων αρχών (Βιέννη 1786). Παράλληλα δίδασκε μικρό κύκλο μαθητών της ελληνικής παροικίας της Βιέννης. Συνέχισε τη διδασκαλία του στη Λειψία, όπου είχε σημαντικό αριθμό μαθητών. Στις δύο αυτές πόλεις ο X. είχε την ευκαιρία να μελετήσει τους κλασικούς συγγραφείς του διαφωτισμού. Το βιβλίο του Περί φιλοσόφου κλπ. δείχνει ότι είχε αφομοιώσει τις αρχές του διαφωτισμού. Είναι φανερή επίσης η απόκλισή του στον ορθολογισμό και στην εμπειριοκρατία. Τις ιδέες του αυτές δεν δίσταζε να διδάσκει στους μαθητές του, πράγμα που προκάλεσε τη ζωηρή αντίδραση των συντηρητικών λογίων και της Εκκλησίας. Μετά τον αυστηρό ιεροκήρυκα Δωρόθεο Βουλισμά, με τον οποίο ο X. ήρθε σε δημόσια σύγκρουση στη Βιέννη, μια ζωηρή επίκριση των θεωριών του X. έγραψε ο Ιωάννης Τατζίκαρης. Στη διδασκαλία του X. εξάλλου φαίνεται ότι αναφέρεται και του Ευγενίου Βούλγαρη η Επιστολή ... σταλείσα εις Τριέστι προν αναίρεσιν τινός φληνάφου και δυσσεβούς, που δημοσιεύτηκε από τον Αθανάσιο Ψαλίδα το 1791 (πριν ο Ψαλίδας έρθει σε ρήξη με τον Βούλγαρη και προσχωρήσει στη φιλελεύθερη πνευματική παράταξη). Μεγάλο θόρυβο όμως γύρω από τη διδασκαλία του X. προκάλεσε το φυλλάδιο που δημοσίευσε ανώνυμα το 1793 ο Πλαταμώνος Διονύσιος, παλαιός συμμαθητής του X. στην Αθωνιάδα: Ακολουθία του ετεροφθάλμου και αντιχρίστου Χριστοδούλου του εξ Ακαρνανίας (ο X. ήταν μονόφθαλμος). Πρόκειται για λίβελο γραμμένο σε μορφή παρωδίας εκκλησιαστικής ακολουθίας, με τον οποίο ο X. χλευάζεται ως Χοιρόδουλος, αχρειέστατον κτήνος του διαβόλου και καταγγέλλεται ως άθεος Γκραβαρίτης και σαπρός Βολτερόφρων. Στην Απάντηση ανωνύμου προς τους αυτούς άφρονας κατηγόρους, επονομασθείσα περί θεοκρατίας (1793), που γράφτηκε από τον X. λίγο πριν τον θάνατό του και δημοσιεύτηκε αμέσως μετά από τους μαθητές του, ο X. αναιρεί τις κατηγορίες, διαδηλώνει όμως τον θαυμασμό του για τον Ρουσό και τον Βολτέρο και ομολογεί ότι δεν πιστεύει στους αγίους, στους αγγέλους, στον διάβολο, στις εικόνες, στον μοναχισμό κλπ., δηλαδή ότι είναι ορθολογιστής. Τέλος, με τη σειρά του, ο X. καταγγέλλει τον Διονύσιο Πλαταμώνος και άλλους γνωστούς αρχιερείς για βαρύτατα ηθικά παραπτώματα, για κατατυράννηση και οικονομική απομύζηση του ποιμνίου τους. Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο τον ίδιο χρόνο (1793) καταδίκασε τον X. (αν και πεθαμένο ήδη) ως οπαδό του Σπινόζα και ανδραποδέστατον δούλον του αντιχρίστου και τον αναθεμάτισε. Ωστόσο οι μαθητές του δεν τον αποκήρυξαν. Αντίθετα του έστησαν μνημείο σε πάρκο της Λειψίας με την επιγραφή: «Ενταύθα κείται ο φιλοσοφική σπουδή και τη των όντων θεωρία τον εαυτού βίον αφοσιώσας λογιώτατος Χριστόδουλος Ευσταθίου ο εξ Ακαρνανίας...». Εφτά χρόνια αργότερα δεν είχε, φαίνεται ξεχαστεί η μνήμη του X., αφού ο Δημήτριος Γοβδελάς, λόγιος, έκρινε επίκαιρο να δημοσιεύσει ένα νέο λίβελο εναντίον του με τον τίτλο: Ο εξωστρακισμός (sic) του ασεβούς Χριστοδούλου του μονοφθάλμου, του εξ Ακαρνανίας, ήτοι το κατά της ασεβείας αυτού εξενεχθέν και εν πάσαις ταις των ορθοδόξων εκκλησίαις αναγνωσθέν φρικτόν συνοδικόν (1800).